Xaashaa lilaahii muran kama taagna General Maxamed Siyaad Barre inu ahaa sarkaal sare, oo awooda dalka ku xoogay xeel, kadib markii la eeday ragii loogu daryeelay dibutaatinimadi Jaan iyo barlamaankoodi guduudnaa, oo dabadeed dadkii soomaaliyeed noqdeen xoolo aan reer lahayn.
Generaal Siyaad Barre, dusha waxuu ku qaaday culeys deyn ka xoog badan, wax badana isaga iyo reer galbeed muran ayaa dhex maray markuu yiri "maanyada bada ka caba" diideyna warkoodi aan looga baran in lagu manaafacsado.
Reer Galbeedkii ma daama ay isku tiriyaan iney dunida kaligood ka taliyaan, waxay qaadanwaayeen Generaalkaan madax-faradka ku riday oo diiday iney xeradiisa soo galaan, kana door biday inu moskow dhaantada la ciyaaro lana galay heeshsyo milarari iyo mid mashaariic ku lug leh. taaso reer galbedkii si xun uga careysiisay oo dabadeed meelo badan aduunyada uga qoreen magaciisa inu yahay murtid waxayna go'aansadeen iney xukunka ka tuuraan sidii afrika ay meelo badan ka sameeyeen .
Doqontii dhagaweyn baan ogeyn dibnaha hoos yaale, Generaal Siyaad Barre isagoo og dhinac kasta in laga soo galay oo ay ku socot qorsho majaxaabin, haddana saas oo ay tahy waxuu dhisay milatari xoog leh, xoojiyey siyaasadi dibada, sugay nabadgalyadi gudaha iyo aqoon-yahanadii shaqo laaanta ahaa oo maamulkii dalka lagu kala meeleeyey, walow waqtiyadi dambe kuwi mujtamaca ka ahaa dameero iyo orgiyo oo kale ay awoodi dalka si aan la aqoon ku marooqsadeen oo la arkay iyagii oo xafiisyaddi dawladda ku biqleeynaya, runtiina waxay ahayd bilawgii dhamaadkii xawligii kacaanku ku socday,wuxuse ugu dambeyn Siyaad ku guuleystay inu si xoog leh ku hirgaliyo dhigista afkii hooyo oo taariikh ahaan horay loo waayey ciid marsiisa, taaso keentay in sumcadiisi gudaha iyo dibada ay sara u sii kacdo oo illa maanta dhigistaas af soomaaliga laga macaashayo.
Reer Galbeed, oo Mareykanka horkacayo waxay bilaabeen iney Siyaad Bare cagta cagta u saaraan oo dockasta ka weeraraan xag dhaqaalle, iyo mid siyaasadeedba, waxayna dalka gudihiisa ka sameysteen gaashaanbuur soomaaliyeed oo danahooda u meel mariya siiba markay timaado khaarijinta ina Siyaad Bare, runtiina dawlada Ruushka lafahanteeda kama marneyn iney Siyaad Bare halkiisa ciid kale oo ka hantiwadaagsan ku badasho.
Muddadi xukunka dalka u haystay Siyaad Bare, waxuu ka badbaaday 7 shiqool oo la rabay in lagu dilo, laakiin midka ugu khatarsana waxuu ahaa midka ay soo abaabuleen KGBda Ruushka oo ay damceen iney Siyaad Bare ku badashaan General Salad Gabeyre, mustaqbalkana ay xukunka ku si wareejiyaan Yuusuf Samantar Bardacad taaso sida la ogyahay ku dhamaatay fashal iyo tiiraanyo fajac leh, kadibna Siyaad door biday inu xiriirkii Ruushka halkii ka sii wado isagoo afka ka xirtay qaladka ay ka galeen, hasa ahaate ay heshiis ku gaareen in laba sarkaal KGB-da ee ka mid ahayd afgambiga dhicisoobay dag dag dalka looga dhoofiyo.
Laakiin shirqoolada intooda badan waxa laga soo abaabulayey kana dambeyey CIA-da joogtay dalka Kenya oo ay la kaashadeen ganacsato qurbaha ku sugneyd, waxana ugu dambeysey isku daygi lagu dililahaa 1981 xarunta fiiyeeraha talex oo markaas u xariga ka furaayey, taase waxaa ka sii darneyd markii ay darawaliintiisi mid ka mid ah kula heshiiyeen in cuntada guriga looga soo qaado dariiqa markay soo mareyso la sumeeyo, laakiin qadarka awgiis darawalkii ayaa sheegay xiriirka lala soo sameeyey oo ahayd inu hawshaas fuliyo qaatana malaayiin lacag ah iyo Viso Dal ku gal meeshu rabo, Darawalkaasna markii dambe waa laga badalay madaxtooyada, waxaana filaya inu Aakhirtahankii dibadaha u dhoofay, koleyba geeridiisa ma maqlin.
Dhinaca kale waxaa jirtay haweyney iyadana todobatanaadkii la soo hawlgaliyey oo inta baqday wixi ka shiftay, ogaanteydana wax loo raacday ma jirin oo 1983tii ayaan mar ku arkay Roma waxayna ii sheegtay iney nin guursatay oo caruur leedahy, siyaadna hagaajiyey walow ay aad uga sheegatay Col. jilicowgii NNSta.
General Siyaad Barre inkasto u noqday libaax hortaagan wixii dawac iyo weer ku ahaa, haddana waxaa u sugnaatay in reer galbeedkii ay ku biyo keeneen oo dhinackasta ay ka ceejiyeen gaar ahaan xaga dhaqaalaha,siyaasada iyo amnigaba, waxaase waxaaso dhan uga sii darnaa isagoo arkay shacabkii oo laga la wareegay lagana horkeenay, waxaase mucjiso ku sii noqotay marku arkay kacdoonka lidiga ku ah oo ay horkacayaan ragi u hiilka ka sugaayey oo badanaa ahaa kwii sida gaarka u dalxsiiyey isago ula jeeday iney yiihiin doqomo isaga kaliya daacad u noqonkara, laakiinse waxuu iloobay aragtida waayo aragnimada oraneysa "doqon ha moodin inaad kaligaa leedahay ee waa lagula leeyahay" murtidaas oo gordambe u ku baraarugay
Qaskii iyo dilalkii magaaladda markay soo bateen Generaal Siyaad waxuu shir la qaatay niman badan oo maalqabeen ahaa oo horboodayey buuqa iyo kacdoonka mogdisho ka jiray oo aan ka xasuusto ganacsade Xaashi Weheliye , waxuuna weydiiyey waxaa isaga si gaar ah ay uga tabanayaan, iyo waxa ku kalifay iney qaranka u miineeyaan qabyaalad difaac, isagoo hadalkiisi ku soo daray in markii dalka xunkunkiisa u la wareegay ay ahaayeen fuquro aan waxba haysan.
Tijaarti maalqabeenka ma ay siin Madaxweynaha jawaab u ku qanco, balse waxay hortiis ku dhiiradeen iney yiraahdaan dalka isaga bax.
General siyaad waxuu ganacsatadaas ugu jawaabay oo yiri; " mahad weeye wixii Eebe laga muto oo kuma iimaan xumi haddii alle ii qoray inaan dalka isaga baxo, laakiin sida ii muuqata miida iyo karuurka aad leefeysan iyo nicmada aad fuuqsaneysaan mar bey dacar iyo kharaar iyo sun laga magooshan, waa haddii aad nicmada rabi muran ka keentaan oo uu mashxaradaan dilalka iyo dhaca shacabka maagaalada loo geysanaayo" waxuuna intaa sii raaciyey: waan ogahay xoolo inaad ku bixisaan baxsadka Ciidamada iyo Askarta qaranka, waxaase ogaataan askarta aad kala direysaan iney adinka iyo hantidiina ilaaliyaan oo haddi ay meesha ka baxaan, tuugada aad soo kiciseen ma kala jeclaan-doonaan dhaca xoolihiina iyo kuwa aad ku soo hagteen oo moora-duug iyo dhac bey idin ku sameyn-doonaan maqaawir-tiinana wey dili-doonaan.
Maalqabeenadii goobta fadhiyey mid ka mida ayaa hadal soo tuuray oo yirii; Ee ina siyaadoo Mareexaankii kula dhashay ee muruqa kugu difaacayey iyaguba ku diide xaad unuga noo- sheegan--- shirkiina sas ay ku xirmay oo lagu kala tagay.
Dabadeed General Siyaad Barre waxuu si gaar ah ula kulmay waxgaradka iyo odayaasha beelaha Abgaal, sidi oo kale ayuu weydiiyey " waxa u Mudulood u dhimay iyo waxa ay magaaladda dabka iyo fitnada uga shidayaan oo nacab dantiisa loo yeelaya, oo maxa duubabkii reerka dawga ka habaabshay ayuu yiri "
Odayaashii jawab kama ay bixin suaashii loo jeediyey oo wey ka gaabsadeen, hasa ahate waxay ku yirahdeen: musbaaxdi kacaanka ku shidneyd waa dantay oo guuldaro ayaa kugu madoobaatay ee meermeerka guuldarada waxba mujinmeyside cidla ayaad jafeysa, oo Ogaadeen iyo Dhulbahante iyo Mareexaan ma yeeleyno iney na guumeystaan, oo na-mawtiyaan ayey yiraahdeen, waxay kalo goobti shirka ku carbaabeen in ilma-adeertood reer galgaduud si gaar ah loo xumeeyo,
Siyaad Barre Oo sheekadaas ay la yimaadeen odayaasha Mudulood markasta ka mashiiqsanayey, waxuu ugu jawaabay oo yiri: waan u jeeda maldah iyo ibliis waalan baa maanka idin ka rogoy, oo niman malaasan iyo jaahil baa idin soo marin-habaabiyey, ma aqaan rayiga foorara si jawaab looga bixiyo, ruux haddu macangagnimo la soo taaganyahay waa dhibaato. isagoo warkiisi intaa sii raaciyey wuxuu yiri: waxa Mudulood dabada ka riixaya waan ogahay oo waa ilka Cas, oo ah mas aan qaniiyo ka daalin iyo miciyo dhiiga, dadkii sharafta weyn idin ka mudnaana aad moodeen cadwo, mana fiicna haybtakoorka aad ka sharqamineysaan, oo dadku waa walaalo iyo xigto iyo daris aan dheereyn, mana aha in dhaqan duug ah laga daba qaato. ugu dambeyn waxuu warkiisi ku soo koobay Abgaalo abaal waa magdhaw iyo inaad maalin celisaane ee waxaan degaankiina mogdisho ka qabtay yaan laydin ka burburin"
Siyaad Bare kulamadiisi qabaaiilka isagoo mid mid u arkaayey waxuu markaan la kulmay odayaashi Ogadeen waxuuna hadalkiisa dheera ku soo gabagabeeyey oo yiri: waan arkaa in inna cumar jees iyo kuwa idinka halkaan fadhiya ka mid ah inaad la casheysaan kooxaha ku hawlan dumista maamulkaan aan madaxa u ahay, waxaase ogaataan in kuwaas maskaxda idin ka xaday hadday beri xukun qabsadaan ma idin ogolaan-doonaan koley ku tahay xita qodista musqulaha, mana arki-doontaan wax idin ka dhageysta Adarai baan orod ku maray iyo Godey baan soo xoreeyey,waxa darajo moodeysaana dib ayaad uga shalaayin-doontaan, isagoo warkiisa intaa si raacshay, oo yiri " ma qabo nin noloshaada diidan inu beri kugu deeqo-doono jeeni aad soloto, anigase ciidna cunto kama qadin ceegana kuma dhuujin ee Ogadeenow Nabadgalyo
Kulan kale ayaa dhex maray Odayaal iyo Waxgarad reer Hargeysa iyo Burco ah, waxayna ka cawdeen falal dil iyo dhac loo geeystay dadkii goboladaas deganaa oo maanta ay xadka iyo dibada ay ku yihiin qaxooti.
Siyaad Barre oo cabashadaas ka jawaabay waxuu ka yiri; " Qaladkiina aan idin sharxe intaad qarankii xadka cadawga uga soo duusheen, oo Qori iyo Bonbaano laydin ku soo hubeeyey ayaad ka ashtakooneysaan askarigi u hiilana inu qarankiisa ka difaaco cadwga, ma waxaad rabteen markaad soo duusheen in askarigu Ubax idin ku soo dhaweeyo, ma aha intaad qaranka dumisaan inaad eed aan xaq ahayn igu qarowdaan ---- teeda kale qaxooti iyo qurbe qurun shisheeye adinkaa ka doortay nabadi iyo barwaaqadi aad ku haysateen dalkiina "
Generaal Siyaad Barre kama harin kulamadiisi waxuuna markaan la shiray saraakiishi Xooga dalka , Boliska, Asluubta iyo Nssta, khudbo dheer ka dib oo u ka sheekeeyey xaaladda dalka u marayo waxuu tilmaamay in saraakiil badan oo shiirkaan fadhida ay ku hawlanyihiin dumiinta iyo majaxaabinta dawladda oo shirqool kula jiraan ajnabi iyo niman ganacsato ah oo u adeegaya cadawga, taaso ii mari la' ayuu yiri, laakiin waxaan idin cadeeynaya in nolosha iyo dhalaalka iminka idin ka muuqda aan la haysan-doonin, oo ciil la jiifsandoontaan haddii aad qabqablayal la soo adeegsaday u sacbo tuntaan, waxaana dulinimo idin kaga filan sarkaal la iibsaday
Sido Kale Siyad waxuu la kulmay saraakiil sar sare iyo niman ganacsato ah oo ka soo jeeday beesha Majeerteen oo xiirir fiican wada lahaa, waxayna ka wada hadleen isbahaysi la sheegay inu dhex maray ururkii USC iyo xubno taageersan SSDF, arintaas oo Siyaad Bare ka hadlay waxuu carbaabay oo ka yiri; " falsafada USC ma aha aniga oo kaliya iney ii socdaan ee xaqiiqada dhabta ah waxa ay doonayaan waa kuwaa is ku xoqaya oo isbahaysigooda run mooday,waxuu intaa raaciyey oo yiri " Majeerteen maxay aniga iga rabaan haddi ayagu aysan kursiga madaxtinimada dooneyn,oo cid kale ugu raadinayaan" waxuuna u daaray cajalad taleefoon ay ku wada hadlayaan Mr. Bood iyo Qanyare oo sheegeysa dhagarta ay u meegaarayaan rag majeerteen ah oo hawsha kula jira.
Dabadeed sida la wada ogyahay Magaaladii waxaa lagu soo daayey darbi jiif, mooryaan aan waxba ka duwaneyn dugaaga, waxay dubteen Dumar, Caruur iyo wax-garad, waxay diirteen Ganacsatadii, Tijaartii, Digtooradi, Abwaanadi, Saraakiishi iyo Wadni oo dhan.
Waxa meelkasta loo sacab tumay oo taabsaday Dibjirkii iyo wixi majnuun ahaa oo damiirkoodi diiday wixii fiicnba , waxa la dhacay oo la dilay dariis iyo shisheeye, mana ay jiraan cid ay dhaafeen oo caasimada ku nooleyd wax kastana waa gablamiyeen, wixii muunad iyo qurux ay lahayd mogdisho kakac noqotay illa ay noqotay caasimadii meel badawgu geela ku meeyracdo, waaxaa yeertay mogdishoy maxa dhacay, maxa marada ka dhigay? waxaana muran ka jirin in dhibka ugu wen u soo gaaray ragii ololaha fidnada dalka ka shiday oo iyagoo qaaqaawan lagu arkay jidadka Nairoobi, qaarkoodna ayba ku dhinteen fidnadaas,intooda badana ay ku lumen tiihii wareerkii.
Gabagabo Siyaad Barre dee dalkii waatu isga baxay kamana shekeynkarno iiminka sidu ku baxay iyo waxyaabihii u kala kulmay bixitaankiisi , laakiinse intusan dalka Nijeeriya u duulin duqa sida caadada u ahayd ma ahayn nooca cataaba waase mici-adeegay, waxuuna yiri: Masiibo iyo Kheyr wixii ku hela maalligaa qora, mana ahay maqaadiir Eebana nin muran ka keenaya, maantana ma liito ee shacabkii aya sheydaan u ciyey, wax badan waan sheegay, laakiin waxaan noqday nin dudumo wacdinaya Koleyba falalka dhacaya ee aan maqlayo soomaali duli ayey mudan dalkuna ummada kale aya dumaali-doonta
Waxuu intaa raaciyey oo yiri: " wax badan baan dagaalamay oo mufsad iyo gaalo warkeeda diiday,waxaana kala dagaalamay in shacabka la dalaalo, aniguna waxaan ku haminaayey inaan dalkaan dubaakhooyin iyo dakharo dambe dib loogu geysan , waxayna ahayd gobanimada darted iney na deeqdo.
Waxaan abuuray Jaamacadoh, Macaahid iyo iskuulo oo aan lahaa dadku ha yeesheen aqoon durugsan oo ay caalamka kula tartamaan, waxaan dalka u sameeyey Marsooyin ay marakiibta ku soo xirtaan lagana hogaamiyo, waxaan dhisay Hoteelo caalami ah iyo Dalxiisyo lagu dabaasho, waxaa abuuray warshado wax soo saar oo dalka ma lahayn haba yaraate warshad Dun iyo Dacas sameysa, cidina ma mooga Milcamadihii Diinta iyo Masaajidyo lagu salaadeysto, soow ma idin arkin Jidadka waaweyn iyo Maka-mukarama jidkeedi milicsanaa, waxaan sameeyey Gobolo badan oo inta xuduudana ku taxay degmooyin si dadku xukunka u gaaro, soow anigaas xeer ka dhigay in qofkii af soomaali ku hadla u yahay muwaadin, afkiina la qoray"
Ugu dambeyn waxuu hadalkiisi ku soo gabagabeeyey oo yiri: " Cala ay xaal ma qabin inaan shacbkeeyga wax u dhimay, waxaana hadda ii muuqata iney door bidayaan talada iyo daba socodka qab-qablayaasha oo hadba shaati cusub u soo gashanaya---- warkeygiina waxuu noqday nin sidii dudumo la hadlaaya, wax wax-gareysanayana iima muuqadaan, oo dadku waa wada muqleynaya---- koleyba kuwaas maanta shacabka ka furanaaya Saraawiisha, kana siibanaya Nigiska ma filayo iney mustaqbalka u xiridoonaan Saacado Seeko ah, Cal ay xaal ha loo dul-qaato waa kaas nabsigu cariga dul- joogee"
Waxaa soo diyaariyey gob jooge taariikheed ... [email protected]
Galdogob Times News Desk